İnsanlık tarihi boyunca Tanrı’nın varlığı, doğası ve evrenle ilişkisi üzerine birçok farklı düşünce sistemi ortaya çıkmıştır. Bu yazıda, temel inanç sistemlerini ve her birinin Tanrı anlayışını sade bir şekilde ele alacağız.
Ateizm
Ateizm, Tanrı’nın varlığını tamamen reddeder. Bu görüşe göre Tanrı yoktur ve dolayısıyla evren, doğa yasalarıyla kendi içinde işler. Tanrı’nın evren üzerinde herhangi bir müdahalesi söz konusu değildir.
Agnostisizm
Agnostisizm, Tanrı’nın varlığının veya yokluğunun bilinip bilinemeyeceği konusunda şüphecidir. Agnostik bir bakış açısına göre, Tanrı hakkında kesin bilgi edinmek mümkün değildir. Bu nedenle Tanrı’nın varlığı, evrenle ilişkisi ve müdahalesi bilinemez.
Teizm
Teizm, Tanrı’nın varlığını kabul eder ve Tanrı’nın evrenden farklı bir varlık olduğunu savunur. Teist inançta Tanrı, evreni yaratmış ve hâlen ona müdahale eden, kişisel ve etkin bir varlıktır. Çoğu geleneksel din (İslam, Hristiyanlık, Yahudilik) teisttir.
Deizm
Deizm, Tanrı’nın varlığını kabul eder fakat Tanrı’nın evreni yarattıktan sonra ona müdahale etmediğini savunur. Deist anlayışta Tanrı, evrenin düzenleyicisi ve başlangıcıdır; fakat evrene müdahale etmeden kendi yasalarıyla işlemesine izin verir.
Panteizm
Panteizm, Tanrı ile evreni özdeşleştirir. Yani Tanrı, evrenin ta kendisidir. Panteist bakışta Tanrı her şeydir ve her şey Tanrı’dır. Bu anlayışta Tanrı müdahale eden bir varlık değil, doğrudan varoluşun kendisidir.
Panenteizm
Panenteizm, Tanrı’nın evreni kapsadığını fakat evrenden daha büyük olduğunu savunur. Evren, Tanrı’nın bir parçasıdır ama Tanrı sadece evrenden ibaret değildir. Bu görüşe göre Tanrı hem aşkındır (evrenden üstün) hem de içkindir (evrende bulunur) ve evrene müdahale eder.
Pandeizm
Pandeizm, Tanrı’nın evreni yarattıktan sonra onunla birleşerek kendisinin evrene dönüştüğünü savunur. Yani Tanrı artık evrenin kendisidir ve bağımsız bir varlık olarak müdahale etmez. Pandeizm, deizm ve panteizmin bir sentezi gibidir.
No responses yet